Η κοιλιοκάκη (celiac disease), που μερικές φορές ονομάζεται και εντεροπάθεια ευαίσθητη στη γλουτένη, είναι μια ανοσολογική αντίδραση στην κατανάλωση γλουτένης, μιας πρωτεΐνης που βρίσκεται στο σιτάρι, το κριθάρι και τη σίκαλη.
Η κατανάλωση γλουτένης, στα άτομα που πάσχουν από κοιλιοκάκη, πυροδοτεί μια ανοσολογική αντίδραση στο λεπτό έντερο. Με την πάροδο του χρόνου, η αντίδραση αυτή καταστρέφει τον βλεννογόνο του λεπτού εντέρου και το εμποδίζει να απορροφήσει ορισμένα θρεπτικά συστατικά (δυσαπορρόφηση). Η εντερική βλάβη συχνά προκαλεί διάρροια, κόπωση, απώλεια βάρους, φούσκωμα και αναιμία και μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές.
Στα παιδιά, η δυσαπορρόφηση μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξή τους εκτός από την πρόκληση των συμπτωμάτων που παρατηρούνται στους ενήλικες.
Δεν υπάρχει θεραπεία για την κοιλιοκάκη – αλλά για τους περισσότερους ανθρώπους, η τήρηση μιας αυστηρής δίαιτας χωρίς γλουτένη μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση των συμπτωμάτων και στην υποβοήθηση της εντερικής επούλωσης.
Συμπτώματα
Τα σημάδια και τα συμπτώματα της κοιλιοκάκης μπορεί να ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό και διαφέρουν σε παιδιά και ενήλικες. Τα σημεία και συμπτώματα για τους ενήλικες από το πεπτικό περιλαμβάνουν:
- Πρήξιμο και πόνους στην κοιλιά
- Χρόνια διάρροια / δυσκοιλιότητα
- Έμετους
- Απώλεια βάρους
- Άχρωμα και δύσοσμα κόπρανα
- Δύσοσμα αέρια
Ωστόσο, περισσότεροι από τους μισούς ενήλικες με κοιλιοκάκη έχουν σημεία και συμπτώματα που δεν σχετίζονται με το πεπτικό σύστημα, όπως:
- Αναιμία, συνήθως από έλλειψη σιδήρου που δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε φαρμακευτική αγωγή
- Απώλεια οστικής πυκνότητας (οστεοπόρωση) ή μαλάκυνση των οστών (οστεομαλακία)
- Κνησμώδες, φουσκώδες δερματικό εξάνθημα (ερπητοειδής δερματίτιδα)
- Έλκη στο στόμα
- Πονοκέφαλο και κόπωση
- Τραυματισμό του νευρικού συστήματος, συμπεριλαμβανομένου του μουδιάσματος και του μυρμηγκιάσματος στα πόδια και τα χέρια, πιθανά προβλήματα ισορροπίας και γνωστική εξασθένιση
- Πόνο στις αρθρώσεις
- Μειωμένη λειτουργία του σπλήνα (υποσπληνισμός)
Ποιες είναι οι αιτίες
Γενετικοί παράγοντες σε συνδυασμό με την κατανάλωση τροφίμων με γλουτένη και άλλους παράγοντες μπορεί να συμβάλλουν στην κοιλιοκάκη, αλλά η ακριβής αιτία δεν είναι γνωστή.
Οι πρακτικές βρεφικού θηλασμού, οι γαστρεντερικές λοιμώξεις και τα βακτήρια του εντέρου μπορεί επίσης να συμβάλλουν.
Μερικές φορές η κοιλιοκάκη ενεργοποιείται μετά από χειρουργική επέμβαση, εγκυμοσύνη, τοκετό, ιογενή λοίμωξη ή σοβαρό συναισθηματικό στρες.
Όταν το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού αντιδρά υπερβολικά στη γλουτένη των τροφίμων, η αντίδραση καταστρέφει τις μικροσκοπικές, τριχοειδείς προεξοχές, που επενδύουν το λεπτό έντερο (εντερικές λάχνες). Οι προεξοχές αυτές απορροφούν βιταμίνες, μέταλλα και άλλα θρεπτικά συστατικά από την τροφή. Εάν οι εντερικές λάχνες έχουν υποστεί βλάβη ή αλλοίωση, τα θρεπτικά συστατικά που λαμβάνονται από τις τροφές δεν απορροφώνται.
Παράγοντες κινδύνου
Η κοιλιοκάκη τείνει να είναι πιο συχνή σε άτομα που έχουν:
- Οικογενειακό ιστορικό με κοιλιοκάκη ή ερπητοειδή δερματίτιδα
- Διαβήτη τύπου 1
- Σύνδρομο Down ή σύνδρομο Turner
- Αυτοάνοση θυρεοειδοπάθεια
- Μικροσκοπική κολίτιδα (λεμφοκυτταρική ή κολλαγονική κολίτιδα)
- Νόσo του Addison
Επιπλοκές
Αν δεν αντιμετωπιστεί, η κοιλιοκάκη μπορεί να οδηγήσει σε:
- Υποσιτισμό: Αυτό συμβαίνει εάν το λεπτό έντερο δεν μπορεί να απορροφήσει αρκετά θρεπτικά συστατικά. Ο υποσιτισμός μπορεί να οδηγήσει σε αναιμία και απώλεια βάρους. Στα παιδιά, ο υποσιτισμός μπορεί να προκαλέσει καθυστέρηση ανάπτυξης και χαμηλό ανάστημα.
- Αποδυνάμωση των οστών: Η δυσαπορρόφηση του ασβεστίου και της βιταμίνης D μπορεί να οδηγήσει σε μαλάκυνση των οστών (οστεομαλακία ή ραχίτιδα) στα παιδιά και σε απώλεια οστικής πυκνότητας (οστεοπενία ή οστεοπόρωση) στους ενήλικες.
- Υπογονιμότητα και αποβολή: Η δυσαπορρόφηση του ασβεστίου και της βιταμίνης D μπορεί να συμβάλει σε θέματα αναπαραγωγής.
- Δυσανεξία στη λακτόζη: Η βλάβη στο λεπτό έντερο μπορεί να προκαλέσει κοιλιακό πόνο και διάρροια μετά την κατανάλωση ή την κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων που περιέχουν λακτόζη.
- Καρκίνος: Τα άτομα με κοιλιοκάκη που δεν τηρούν διατροφή χωρίς γλουτένη έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν διάφορες μορφές καρκίνου, συμπεριλαμβανομένου του εντερικού λεμφώματος και του καρκίνου του λεπτού εντέρου.
- Προβλήματα του νευρικού συστήματος: Ορισμένα άτομα με κοιλιοκάκη μπορεί να αναπτύξουν προβλήματα όπως επιληπτικές κρίσεις ή μια ασθένεια των νεύρων στα χέρια και τα πόδια (περιφερική νευροπάθεια).
Πώς γίνεται η διάγνωση
Οι περισσότεροι ασθενείς δεν γνωρίζουν πως πάσχουν από κοιλιοκάκη. Επί παρουσίας των συμπτωμάτων, υπάρχουν ορισμένες εργαστηριακές εξετάσεις, που μπορούν να συμβάλλουν στο να τεθεί η διάγνωση:
Η ορολογική εξέταση: εξετάζει τα αντισώματα στο αίμα. Τα αυξημένα επίπεδα ορισμένων πρωτεϊνών αντισωμάτων υποδεικνύουν ανοσολογική αντίδραση στη γλουτένη. Η γενετική εξέταση για τα αντιγόνα των ανθρώπινων λευκοκυττάρων (HLA-DQ2 και HLA-DQ8) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον αποκλεισμό της κοιλιοκάκης.
Είναι σημαντικό, προτού αποκλειστεί η γλουτένη από την διατροφή, να έχει τεθεί πράγματι η διάγνωση της κοιλιοκάκη.
Εάν τα αποτελέσματα αυτών των εξετάσεων υποδεικνύουν κοιλιοκάκη, ο γαστρεντερολόγος πιθανόν να συστήσει την διενέργεια των ακολούθων εξετάσεων:
- Ενδοσκόπηση: Ένα ενδοσκόπιο, με μια μικροσκοπική κάμερα στο ένα άκρο του, τοποθετείται στο στόμα και κατευθύνεται προς τον φάρυγγα (άνω ενδοσκόπηση). Η κάμερα επιτρέπει στο γιατρό να έχει πρόσβαση και ορατότητα στο λεπτό έντερο και να λάβει βιοψία, προκειμένου να ελεγχθεί ο ιστός για βλάβη των εντερικών λαχνών.
- Ενδοσκόπηση με κάψουλα: Αυτή η εξέταση χρησιμοποιεί μια μικροσκοπική ασύρματη κάμερα για τη λήψη εικόνων ολόκληρου του λεπτού εντέρου. Η κάμερα βρίσκεται μέσα σε μια κάψουλα μεγέθους βιταμίνης, την οποία ο ασθενής καταπίνει. Καθώς η κάψουλα ταξιδεύει μέσω του πεπτικού συστήματος, η κάμερα λαμβάνει χιλιάδες εικόνες που μεταδίδονται σε ένα καταγραφικό μηχάνημα.
Εάν υπάρχει υποψία ερπητοειδούς δερματίτιδας, να χρειαστεί λήψη δερματικού ιστού για βιοψία.
Θεραπεία
Η αυστηρή, εφ’ όρου ζωής δίαιτα χωρίς γλουτένη είναι ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης της κοιλιοκάκης. Ακόμη και ίχνη γλουτένης στη διατροφή σας μπορεί να είναι επιβλαβή, ακόμη και αν δεν προκαλούν σημεία ή συμπτώματα.
Η γλουτένη μπορεί να είναι κρυμμένη σε τρόφιμα, φάρμακα και μη διατροφικά προϊόντα, όπως: Σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, βρώμη, άλευρα ή / και προϊόντα από άλευρα όπως ψωμί, ζυμαρικά, φρυγανιές, παξιμάδια, δημητριακά πρωινού, μούσλι, κέικ, μπισκότα, κουλουράκια, αλεύρι από μονόκοκκο σιτάρι (Einkorn), σιμιγδάλι, αλεύρι από δίκοκκο σιτάρι (Ζέα/Emmer), κουσκούς, αλεύρι ντίνκελ (Dinkel/Spelt), πλιγούρι, αλεύρι ολικής άλεσης τύπου graham, βύνη (π.χ. μπύρα) και αλεύρι τύπου φαρίνα.
Δεν περιέχουν γλουτένη τα παρακάτω: Ρύζι, ταπιόκα, πατάτα, αμάρανθος, καλαμπόκι (αραβόσιτος), Teff (είδος σιταριού), χαρούπι, σπόροι λιναριού, σόργος, σόγια, φαγόπυρο, κινόα, κεχρί, κάστανο, σουσάμι και ρεβίθι.
Πότε να πρέπει να επισκεφθείτε τον γαστρεντερολόγο
Εάν αντιμετωπίζετε κάποια από τα συμπτώματα που περιγράφηκαν παραπάνω, θα πρέπει να απευθυνθείτε στον γαστρεντερολόγο, ο οποίος λαμβάνοντας το ιατρικό ιστορικό και την συμπτωματολογία, θα σας συστήσει διαγνωστικές εξετάσεις ώστε να θέσει την τελική διάγνωση και να προτείνει την αποτελεσματικότερη θεραπεία.
Επακόλουθη φροντίδα
Η ιατρική παρακολούθηση σε τακτά χρονικά διαστήματα μπορεί να διασφαλίσει ότι τα συμπτώματά έχουν ανταποκριθεί στη δίαιτα χωρίς γλουτένη. Ο γαστρεντερολόγος θα παρακολουθεί την ανταπόκρισή σας με εξετάσεις αίματος.
Για τα περισσότερα άτομα με κοιλιοκάκη, η δίαιτα χωρίς γλουτένη θα επιτρέψει στο λεπτό έντερο να επουλωθεί. Για τα παιδιά, αυτό διαρκεί συνήθως τρεις έως έξι μήνες. Για τους ενήλικες, η πλήρης επούλωση μπορεί να διαρκέσει αρκετά χρόνια.
Εάν τα συμπτώματα παραμείνουν ή υποτροπιάσουν, μπορεί να χρειαστεί η διενέργεια ενδοσκόπησης με βιοψία, για να διαπιστωθεί εάν το έντερο έχει επουλωθεί.
Φάρμακα για τον έλεγχο της εντερικής φλεγμονής
Εάν το λεπτό έντερο έχει υποστεί σοβαρή βλάβη ή υπάρχει ανθεκτική κοιλιοκάκη, ο γαστρεντερολόγος μπορεί να συστήσει λήψη στεροειδών για τον έλεγχο της φλεγμονής. Τα στεροειδή μπορούν να ανακουφίσουν τα σοβαρά σημεία και συμπτώματα της κοιλιοκάκης, ενώ το έντερο επουλώνεται.