Ο καρκίνος που εντοπίζεται στο παχύ έντερο ονομάζεται ορθοκολικός καρκίνος. Στην Ευρώπη αποτελεί τον πιο συχνό καρκίνο και την δεύτερη αιτία θανάτου από καρκίνο, με περισσότερους από 200.000 θανάτους ετησίως.
Το τοίχωμα του παχέος εντέρου αποτελείται από διάφορα στρώματα. Ο ορθοκολικός καρκίνος (αδενοκαρκίνωμα) άρχεται από το βλεννογόνο, το στρώμα που έρχεται σε επαφή με το κοπρανώδες περιεχόμενο και αναπτύσσεται σχετικά αργά σε διάστημα χρόνων. Αρχικά, ξεπροβάλλει ένας μη καρκινικός πολύποδας που μπορεί τελικά (όχι πάντα) να μεταλλαχθεί σε καρκίνο.
Για το αδενοκαρκίνωμα του παχέος εντέρου έχουν γίνει αρκετές επιδημιολογικές μελέτες που έχουν αναδείξει αρκετούς παράγοντες κινδύνου:
- Η ηλικία είναι ένας καθοριστικός παράγοντας. Από τα 10 περιστατικά τα 9 είναι πάνω από την ηλικία των πενήντα ετών.
- Άτομα που έχουν ιστορικό πολυπόδων παχέος εντέρου ή και καρκίνου μπαίνουν σε προγράμματα περιοδικού ελέγχου, καθώς οι πιθανότητες να αναπτύξουν εκ νέου νεοπλασία είναι αυξημένες.
Η νόσος του Crohn και η ελκώδης κολίτιδα είναι καταστάσεις που δημιουργούν φλεγμονή στο έντερο. Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου σχετίζεται με την έκτασή της και τη χρονιότητα της νόσου.
Οι περισσότεροι καρκίνοι του παχέος εντέρου είναι σποραδικοί, δηλαδή δεν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό. Όταν υπάρχει πρώτου βαθμού συγγενής με ορθοκολικό καρκίνο ο κίνδυνος είναι διπλάσιος από ό,τι στο γενικό πληθυσμό και αυξάνει ακόμα περισσότερο εάν η διάγνωση έγινε πριν την ηλικία των 45 ετών. Σχεδόν το ίδιο ισχύει και εάν έχουμε συγγενείς με αδενωματώδεις πολύποδες.
Περίπου το 10% των ορθοκολικών καρκίνων οφείλεται σε κληρονομικά σύνδρομα. Εδώ, ο καρκίνος ή οι πολύποδες όχι μόνο εμφανίζονται σε μικρότερη ηλικία, αλλά και παρατηρούνται σε πρώτου (γονείς – παιδιά), αλλά και δευτέρου βαθμού (θείοι, παππούδες, ανίψια, εγγόνια) συγγενείς.
Τα δύο πιο συχνά είναι:
- η οικογενής αδενωματώδης πολυποδίαση (familial adenomatous polyposis- FAP) και
- το σύνδρομο Lynch ( ή Hereditary non-polyposis colon cancer, HNPCC).
Η ανεύρεση οικογενειών με τέτοια σύνδρομα συμβάλλει καθοριστικά με την κατάλληλη παρέμβαση στην πρόληψη του καρκίνου.
Με τι καταστάσεις σχετίζεται η αυξημένη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου παχέος εντέρου
- Άτομα με διαβήτη τύπου 2 (μη ινσουλινοεξαρτώμενο) παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης, αλλά και η πρόγνωση μετά τη διάγνωση είναι δυσμενέστερη.
- Η παχυσαρκία σε άνδρες και γυναίκες, το κάπνισμα καθώς και η καθιστική ζωή φαίνεται να επιδρούν αρνητικά.
- Οι διαιτητικές συνήθειες επηρεάζουν και αυτές με τη σειρά τους. Δίαιτες πλούσιες σε φυτικές ίνες μειώνουν τον κίνδυνο.
- Η βιταμίνη D, το ασβέστιο, το γάλα, το ψάρι, φαίνεται να δρουν θετικά, όπως και η κατανάλωση μέχρι δύο ποτήρια αλκοόλ για τους άντρες και ένα για τις γυναίκες, ενώ μεγαλύτερη ποσότητα έχει το αντίθετο αποτέλεσμα.
- Αντίθετα, δίαιτες πλούσιες σε κόκκινο κρέας, επεξεργασμένο κρέας, ζωικά λίπη, δρουν αρνητικά.
- Τέλος, η ασπιρίνη φαίνεται να προστατεύει αλλά λόγω των παρενεργειών δεν μπορεί να δοθεί σαν οδηγία.
Συμπτώματα ορθοκολικού καρκίνου
Ο ορθοκολικός καρκίνος μπορεί να προκαλέσει διάφορα συμπτώματα, όπως:
- Αλλαγή στις συνήθειες του εντέρου, που εκδηλώνεται με δυσκοιλιότητα, διάρροια, μείωση της διαμέτρου των κοπράνων, αλλαγή της σύστασης, απώλεια αίματος από το ορθό, κόπρανα με αίμα ή με βυσσινόχρωμο περιεχόμενο.
- Επίσης, συμπτώματα που θα πρέπει να αναφέρουμε στον οικογενειακό μας ιατρό, είναι κοιλιακά άλγη που εμμένουν, καταβολή, εύκολη κόπωση και απώλεια βάρους χωρίς διαιτητική προσπάθεια.
- Τα παραπάνω συμπτώματα δεν σχετίζονται απαραίτητα με καρκίνο του παχέος εντέρου, αλλά όταν ο ορθοκολικός καρκίνος δίνει συμπτώματα είναι συνήθως σε προχωρημένο στάδιο.
Ο καρκίνος του παχέος εντέρου έχει όλα εκείνα τα στοιχεία νόσου κατάλληλης για πρόληψη. Χρειάζεται αρκετά έτη για να αναπτυχθεί, υπάρχουν διαγνωστικές εξετάσεις που μπορούν να αναδείξουν προκαρκινικές βλάβες, που με την κατάλληλη παρέμβαση-αφαίρεση μπορεί να εξαλειφθεί ο κίνδυνος εξέλιξης και να επέλθει θεραπεία.
Ποιες είναι οι κατάλληλες εξετάσεις
Υπάρχουν διάφορες εξετάσεις που μπορεί να αναδείξουν πολύποδες, καρκίνο ή και τα δύο.
- Η δοκιμασία ανίχνευσης αιμοσφαιρίνης στα κόπρανα ανιχνεύει μικρές ποσότητες αίματος, ανευρίσκει κατά βάσει μόνο προχωρημένες βλάβες-καρκίνους, είναι σχετικά εύκολη, αλλά τα παλαιότερα τεστ ανίχνευσης απαιτούν κατάλληλη δίαιτα.
- Ο ακτινολογικός έλεγχος με βαριούχο υποκλυσμό θεωρείται πλέον ξεπερασμένη εξέταση. Η ορθοσιγμοειδοσκόπηση απαιτεί προετοιμασία, ελέγχει με εύκαμπτο ενδοσκόπιο το μισό μήκος του παχέος εντέρου και μπορεί να εντοπίσει πολύποδες (και να τους αφαιρέσει) και καρκίνο.
- Η αξονική κολονοσκόπηση ελέγχει όλο το μήκος του παχέος εντέρου, απαιτεί προετοιμασία, μπορεί να δώσει ψευδώς θετικά αποτελέσματα (πολύποδες), αλλά δεν μπορεί να λάβει βιοψίες ή να αφαιρέσει πολύποδες.
- Η κολονοσκόπηση απαιτεί προετοιμασία, ελέγχει ολόκληρο το παχύ έντερο, μπορεί να λάβει βιοψίες από ύποπτες βλάβες και να αφαιρέσει πολύποδες. Εάν κάποια από τις παραπάνω εξετάσεις αναδείξει θετικό αποτέλεσμα (εκτός της κολονοσκόπησης), τότε απαιτείται έλεγχος με ολική κολονοσκόπηση. Όλο και περισσότερες ιατρικές εταιρίες προτείνουν την κολονοσκόπηση ως την καλύτερη προληπτική εξέταση.
- Το Αμερικάνικο Κολλέγιο Γαστρεντερολογίας προτείνει έλεγχο με κολονοσκόπηση από την ηλικία των σαράντα πέντε ετών. Η ηλικία πρώτης κολονοσκόπησης θα πρέπει να καθορίζεται από τον οικογενειακό ιατρό, μετά τη λήψη ατομικού και οικογενειακού ιστορικού.
Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι μία πάθηση που προλαμβάνεται μετά από τον κατάλληλο έλεγχο. Οι προκαρκινικές καταστάσεις-πολύποδες μπορούν να αφαιρεθούν, αλλά ακόμα και ο καρκίνος εάν γίνει η διάγνωση σε πρώιμο στάδιο, με την κατάλληλη θεραπεία μπορεί να έχει πολύ καλή έκβαση.